Асоба і творчасць выдатнага празаіка і грамадскага дзеяча, народнага пісьменніка Беларусі Васіля Быкава (19.06.1924 – 22.06.2003) па-ранейшаму прыцягвае вялікую ўвагу аматараў не толькі прыгожага пісьменства, але і выяўленчага мастацтва. Бо, як вядома, пасля заканчэння школы-сямігодкі ў вёсцы Кублічы Ушацкага раёна Васіль Быкаў у 1939 – 1940 гг. навучаўся ў Віцебскай мастацкай вучэльні, дзе яшчэ раней сфармавалася знакамітая школа жывапісу пад кіраўніцтвам сусветна вядомых мастакоў Марка Шагала і Казіміра Малевіча. Спачатку юнак быў залічаны на мастацкае аддзяленне, а потым перавёўся на скульптурнае. На жаль, матэрыяльныя цяжкасці прымусілі В. Быкава пакінуць навучанне, пасля чаго будучы пісьменнік паступіў у Віцебскую школу фабрычна-заводскага навучання № 5, дзе ў чэрвені 1941 г. экстэрнам здаў экзамены за дзясяты клас.
А потым пачалася Другая сусветная вайна, у якой В. Быкаў прыняў самы непасрэдны ўдзел: у якасці байца інжынернага батальёна будаваў ваенныя аб’екты, ваяваў на 2-м і 3-м Украінскіх франтах, удзельнічаў у баях за Крывы Рог, Александрыю, Знаменку, падчас Кіраваградскай аперацыі быў цяжка паранены, тры месяцы праляжаў у шпіталі і нават памылкова быў запісаны як загінулы. Менавіта перажытае на вайне легла ў аснову многіх твораў пісьменніка, з’явілася магутным штуршком да таленавітага і па-мастацку пераканаўчага раскрыцця праблемы маральнага выбару чалавека ў найбольш драматычныя моманты жыцця.
Пасля дэмабілізацыі Васіль Быкаў жыў у Гродне. Кароткі час (у 1947 г.) ён працаваў мастаком у гродзенскіх майстэрнях, але ўжо неўзабаве трывала звязаў сваё жыццё спачатку з журналістыкай, а потым – з мастацкай літаратурай. Але маляваць працягваў – пераважна для сябе, блізкіх і сяброў. Ён маляваў як рэалістычныя пейзажы, так і супрэматычныя кампазіцыі, а таксама партрэты, шаржы, застаўкі. Рабіў графічныя накіды на палях і адваротных баках рукапісаў, у сшытках і нататніках.
“Васіль Быкаў – пісьменнік з сусветным імем, мог бы стаць вялікім скульптарам.”
- сказаў падчас адкрыцця мемарыяльнай дошкі ў Віцебску скульптар Аляксандр Гвоздзікаў.
“Для Быкава ўсё ж выяўленчае мастацтва было дадаткам да асноўнай творчасці. Я падазраю, што ён цягам усяго жыцця перажываў, пакутаваў з тае прычыны, што ягонае мастакоўскае кшталтаванне было так брутальна і нецікава спыненае. А Быкаў вельмі прагнуў мастацкай адукацыі. Хто ведае, каб не прыкрыя акалічнасці, каб не вайна, магчыма, з Быкава мог атрымацца скульптар, роўны згаданаму Мікеланджэла?! І можа быць, мы сёння цанілі б найперш скульптара Быкава, які пісаў, як і Мікеланджэла, літаратурныя творы? Хто ведае…”
– кажа мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі.
Акрамя ўжо вядомых малюнкаў Васіля Быкава, што публікаваліся ў некаторых выданнях і інтэрнэце, уяўленне пра мастацкія здольнасці пісьменніка даюць некаторыя дакументы, што захоўваюцца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва (БДАМЛМ). У свой час Васіль Уладзіміравіч тройчы (5 сакавіка 1970 г., 24 лістапада 1981 г. і 23 снежня 1989 г.) перадаваў свае дакументы і матэрыялы ў архіў-музей, у выніку чаго быў укамплектаваны асабісты фонд пісьменніка (ф. 165). На сённяшні дзень ён складаецца з двух вопісаў і налічвае 140 адзінак захоўвання (265 дакументаў).
У фондзе Васіля Быкава захоўваюцца:
Рукапісы:
- Аповесць “Праклятая вышыня” (1967)
- Аповесць “Круглянскі мост” (1968)
- Аповесць “Сотнікаў” (першапачатковая назва “Ліквідацыя”; 1968 – 1969)
- Аповесць “Воўчая зграя” (1974)
- Аповесць “Пайсці і не вярнуцца” (1977)
- Аповесць “Знак бяды” (1981 – 1982)
- Аповесць “У тумане” (першапачатковыя назвы “Бураў і Сушылін”
- Аповесць “Ціхі стрэл у тумане”; 1986)
- Раман “Кар’ер” (першапачатковая назва “Абвал”; 1985)
- Драма “Апошні шанц” (першапачатковая назва “Іншага не застаецца”; 1974)
- Пераклады аповесцяў пісьменніка на рускую мову.
Перапіска В. Быкава:
- Лісты ад беларускіх пісьменнікаў Паўла Місько і Уладзіміра Юрэвіча.
- Лісты ад расійскіх пісьменнікаў Віктара Астаф’ева, Мікалая Веленгурына, Анатоля Панцялеева.
- Лісты ад ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Ганны Бяляй.
- Лісты ад аўтараў-пачаткоўцаў, чытачоў, школьнікаў, родных і знаёмых.
Фотаздымкі В. Быкава:
- Iндывідуальныя.
- У групах з удзячнымі чытачамі і калегамі па пяры: Рыгорам Барадуліным, Генадзем Бураўкіным, Васілём Зуёнкам, Паўлам Місько, Петрусём Броўкам, Нічыпарам Пашкевічам.
- Фотафiксацыя народнага пісьменніка ў Лідскім краязнаўчым музеі, на VI з’ездзе Саюза пісьменнікаў СССР, на адкрыцці музея Янкі Купалы ў Сенніцкай школе, у час іншых выступленняў.
Варта дадаць, што дакументы Васіля Быкава можна сустрэць і ў фондах Алеся Асіпенкі, Алеся Бачылы, Янкі Брыля, Вісарыёна Гарбука, Паўла Кабзарэўскага, Івана Мележа, Ванкарэма Нікіфаровіча, Максіма Танка, Міколы Ткачова і, што натуральна, у фондах часопісаў “Беларусь”, “Маладосць”, “Полымя”, Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы, Дзяржаўнага акадэмічнага рускага драматычнага тэатра імя А. М. Горкага, кінастудыі “Беларусьфільм”, дзе захоўваюцца рукапісы аповесцяў, апавяданняў, артыкулаў, п’ес, сцэнарыяў.
Прадстаўленыя на віртуальнай выставе малюнкі і накіды Васіля Быкава знойдзеныя на палях і адваротах рукапісаў рамана “Абвал” (“Кар’ер”), аповесцяў “Праклятая вышыня”, “Пайсці і не вярнуцца”, “Ціхі стрэл у тумане”, рускіх перакладаў аповесцяў “Воўчая зграя”, “Яго батальён”, “Знак бяды”.
